دومی بھر: شئیر و شائری بلۆچی زبانئے ملّانێن هار

نبیسۆک: ازیز دادیار

مان اے نبشتانکا واجه ازیز دادیار پێشَ داریت که بلۆچی لبزانک و زێملا مان رۆکپتی بلۆچستانا چۆنکا رست و ردۆم گپتگ. ادا گێشتر وش‌الهانێن شائر و پهلئوانانی بارئوا هبر کنگَ بیت و واجه ازیز پێشَ داریت که اشان په بلۆچی زبان، لبزانک و زێملئے دێمرئویا چۆنێن کردے بوتگ. اے نبشتانک سئے بهرا اِنت که ائولی بهر ادا په وانۆکان پێش کنگَ بیت.

1345 شمسیا رند اَت که رۆکپتێ بلۆچستانا، چه زاهدانئے رێڈوا، بلۆچی شئیرے مردمان اشکت. اے، مُلّا براهێمئے »بشکرد» نامێن شئیر اَت که گلام کادرئے پت، مُلّا موسایا وانتگ‌اَت.

منی هئیالا، چه اد و رند اَت که اے پیاوارئے (industry) جهانگیرێن برکتئے هئور مئے یکّ و دو دشتیاری و چهباری مردانی سرا شنزت. آ اسکولا نَشتگ‌اَتنت و نبیسگ و وانگشَ نزانت.گڑا چُش بوت که سئے چار واننده و دو نامدارێن سرۆدی ودی بوتنت و شئیر و شائریئے هۆشامێن ڈگارا، نۆد شنزتنت و بلۆچی زبانئے گیمّرتگێن سبزگ، بُتکنت.

اے وهدا، رۆکپتی بلۆچستانا مئے ھـزار دستانێن کُلی و بُلبل ھۆت کمالانا، زبان و شئیر و ادبئے چاگردا، مان یک انچشێن اێرَهت‌ترێن مۆسمێا جاه جت که کَسا گُمانَ نکرت. ھۆتا وھدے جاہ جت که رۆکپتی بلۆچانی نۆک‌اَبرستگێن سیاسی پدرێچئے نیاما، یک بلۆچی شئیر و کتابے نه‌اَت. یک نبشتانکی کِسّه و اِسپانکے په بلۆچیا ھچ، تنتنا پارسی زبانا ھم نێست‌اَت.

چه بلۆچانی دۆد و داب و رسم و رئواجا، یک تاکے ھم گندگَ‌ نبوت. مان بلۆچی شئیر و ادبئے انچێن تهارۆکێن سَرهالێا، »هـۆتئے تئوار» تئو گوشئے وشترێن گلبانگ اَت و آ تهارۆکێن شپانی رۆکترێن شپچراگ. بێگمان، اگن مئے یلێن ھۆتا وتی زنــدا، وت نـزانت کـه آییئے جاگه په ما چه پارسیانی پردئــوسیا، باز گێشتر اِنت، اے چـه آییئے نزانتیا نه‌اَت، دلجم که مئے نزۆریانی سئوبا اَت.

اے ناھودگ و ھالیکێن اِدّیاے نه‌اِنت که ھۆتئے کار، بلۆچی لبزانکا، چه ھکیم پردئوسیئے کارا په ما گێشتر اِنت. چیّا که پردئوسیا، مان وتی آ ماندگارێن کارا، پارسیانی بازێن داستان و کسّه و اِسپانک، اێوکا گۆن شئیر یکجاہ کرتگ و نبشتگ‌اَنت، بله مئے ھـۆتا، بلۆچ کئومئے سجّھێن کلاسیکی شئیر، چه »راجدپتری و جنگیا گپتگ، تان اِشکــی و اَپسانگــیا،» اے سجّھێن، ھمراہ گۆن چه بَر کنگئے مزنێن رنجا، گۆن بێمٹّ و بێدرورێن »وَشوانی و زێملی گھتـرێن تَرزان» پێشکشّ کرتگ‌اَنت.

 په دلجمی هۆت، «بلۆچستانئے ادب و لبزانکئے گھترێن مرید اِنت.» شما تھنا «میراسئے کتابا» بچارێت، اشان اێوکا ھمـا بھــرے اَنت که مان نئوار و کئیسٹان منتگ‌‌ و مــردمانی دستا پَشت کپتگ‌اَنت. اگن پــه نمونه، ھــۆتا پارسیانی »اُستاد شجریانئے» همدَروَر بگرێن، باید بگوَشێن که: بِلّ تۆرے آییئے وشگُٹّی په ما بلۆچان چۆ که پارسیانی آ ٹوه‌ترێن اُستادا اِنت، بِل تۆرے آ هَردوێن کلاسیک‌کار اَنت و مان وتی اُستادیا بێمَٹّ، بله پدا ھم آ کارے که ھۆتا په ما کرتگ، آییئے ارزشت یک ڈئولێا په ما چه اُستاد شجریانئے کارا گێشتر اِنت، چیّا کـه منی هئیالا، پارسیانی سجّهێن اِشکی شئیر و کِسّھان بلّ، استاد شجریان تَنتنا »بیژن و منیژهئے» شئیرا ھم چه پردئوسیئے دیوانا چه بَر نه‌‌اَت.

بله مئے کئومی دپترئے اے بێمٹّێن ھاپزا، ھـانی و مریــدئے سجّھێن منتگێن شئیر، لَلّه و گراناز، کیّا و سَدو، شھداد و مھنـاز، اِزّت و مئیرُک، دُرّێن پــازُلِئے شپچراگ و مُـلّایی نۆکێن دئورَھئے شئیر چۆ که کَلَم لۆلو، رامگێن مُـرگ، مُشتاک، مَھمَـد ھَنیپه و پئیگمبری آ دگه شئیر، اے سجّھێنان چه بَر اَت و بے یک کاگدێئے چارگ و وانگا، درستیگێنی چه بَرَ وانتنت. اے سجّهێن، تهنا آییئے مزنێن کارانی یک بھرے اتنت.

ھۆتئے بێدَروَرێن کار که منی ھئیالا، ھچ ازمگرا چے انگت نکرتگ‌اَت، اش اَت که: آییا ھمراہ گۆن اے دگه مـزنێن کـاران، گێشترێن »سازانی ترز و زێملئے پَنّی – هُنری گامگێج و آواز و زھیریانی چـال و تَـریکه،» دێما بُرتنت. په نمونـه: اێوکا په دۆدا و بالانچئے ائولی شئیر،<<گوَشتگ مھتران کانێنانا،» چار – پنچ ترز، جۆڑێنتگ‌اَت.

بالانچئے اے شئیر که گوَشیت:

مات په پُسّگان ھئیرات اَنت

گُھار په چۆٹ‌برۆتێن براتان

…………………………………………..

اشیئے سئے ترز منی کرّا ھست. ھر چنت اے ترزانی اسلی ھُدابُند، «اُستاد دُرجـان اِنت.» ھچ شِکّے نے که مئے هــۆتئے اے مزنێن دێمرئوی، «چه دُرجانئے پنجگ و آییئے اُستادیا اَت،» بله گپ اش اِنت که: باز اتنت کمالان وڑێن شائر و گلوکار، آ دگه په‌ چے اے ترزانـی پدا نَشُتنت؟!

آییئے پِگری توان، گُٹّئے پْراھناکی، وشّێن آواز و شَکرگالی، کۆھێن دپگال و پُرھئیبتێن دِکلَمَه، ھمراہ گۆن شئیرانی زبردستێن رئوان وانگ و چه بَر بوتن… اے درستیگێن هستی، آ دگرانی کۆله‌بارا گندگَ نبوت، تانکه گۆن وتی زاتی هستیان، دُرجـانئے نمیرانێن تَرزانی پـدا بکپنت و آیان، کمالانئے پئیما چه وت یادگار بلّنت. کادربکش، گلام کادر و ملّا جان‌ مهمدا هم گۆن درجانئے سرۆدا شئیروانیَ کرت، بله نتوانتش آییئے بهت و اگبالئے تهتئے سرا بنندنت و هۆتئے جاها بگرنت. هر چُنت، اے نمیرانێن اُستاد گلام کادر اَت، که دُرجـانا »سرۆدیانی مئولئوی» نامێنتی…

اے نبشتانک دێما رئوان اِنت…