نبشتانک: زبئیده مُستپا

همے زوتا پنجاپئے یک شاهدربرجاهی ٹئیکسٹ بکیئے تها بلۆچا را “بے دۆدمانی (گئیر تهزیب یافته) مردم اَنت که کُشت و کۆش و لُٹ و پُلا دزمانجن اَنت” گشگ بوتگ‌اَت. اے مئیارباری هئیال 3 سال پێسر سر زاهرا آتکگ‌اَت وهدے بلۆچستانا چه سئینیٹریا اے چیزّ پۆلێتگ‌اَت و پارلیمنٹئے برزی کۆٹیا اِشیارا چست کُرتگ‌اَت ُ کوکار و جاک کُرتگ‌اَت.

من اێکیم نئیان که اے جۆڑشت یک بیمارے و یک نێمگی هئیال شر کنگ بوتگ یا نه. اے هئیرانیئے هبر اِنت که نبشته کار اے کسانێن چاگردے، که 70 لک مردم اَنت گۆن کسانێن وانگی لمبران که اش جۆڑ کُرتگِش، ساڑاهگا بێسۆب بوتگ.

هچ شک نێست، بلۆچ جهدکار گِلّه کننت که آیانی دۆدمانی پجار و زبان گار کنگ بئیگا اِنت و آیانی کئواس کُشگ بئیگا اِنت. اے گْوَستانکی درۆشما راه بوتگ که بے دۆدمانی (گئیر تهزیب یافته) ارش کنگ بوتگ‌اَنت که آیان زانتا چه ترستگ و جهد کُرتگ که اِشیا ببا بکننت.

منی واستا، سئید هاشمی ریفرنس لائبرئیری ملیر کراچیئے تر و تاب یک شئوکێن سرگوَستے اَت. یک زانتکارییئے نامئے سرا جۆڑ کُرتگێن اے کتابجاه، سئید زهور شاه هاشمی (1978-1926)، که آییا وتی زند ندر کُرتگ په بلۆچی زبانا، اے کتابجاه بلۆچستان، بلۆچ و بلۆچیئے زانشتئے مڑیئے گسے. گوَاچنیا، هما چیزّ که منا کتابجاهئے کارمستر ڈاکٹر رمئزان بامریا دات، آییئے تها اشیارا “بلۆچولوجیئے سپر” بئیان کنگ بوتگ‌اَت.

من اے لبز پێسرا کدی هم اِش نکُرتگ‌اَت بله وهدے من کتابحاها تر و تاب کُرت و اۆدئے جم کُرتگێن مڈی دیست اَنت، منا سما کپت که زبان اے دابی لبزے کرزیت که اۆدا اے رنگێن پٹ و پۆل کُرتگێن چیزّ هست‌اِنت. منا بامریا گُوَشت که اے کتابجاهئے تها 25000 بلۆچی زبان و بلۆچستانئے بارئوا آیندگه زبانان جم کُرتگێن کتاب هست. 1951ا چه استانئے تها بلۆچی زبانا چاپ بوتگێن سرجمێن تاک (Journals) همدا اێر اَنت. یک وهدیا، اِشانی کساس 30 بوتگ بله مرۆچی اێوکا یکے پشت کپتگ.

اے کتابجاه وت مهرئے پوڈیاگر اِنت. بلۆچی زبانئے مهر، که 2003ا اشیئے بُنهشت نامدارێن شاهِر سبا دشتیاریا اێر کمرتگ. آییا وتی سرجمێن جم کُرتگێن (کتاب) و 2011 ا تان وتی ماهی پۆڈی، که بلۆچستان شهدربرجاها پروپئیسرئے بوتگ، اے نێم سئید هاشمی ریفرنس لائبرئیریا را داتگ. 2011ا آ کُشگ بوت.

منا اے پۆه بئیگا وشّی بوت که همے هلک و گْوَرا دگه کتابجاه هم هست. نزّیک‌ترێن امام بکش بلۆچ میموریل لائبرئیری, که اۆدا من شُتان، سدّیک ولیجا که اۆدا اکبر ولی (کتابجاهئے انچارج)ا یک آرٹس و تهیٹر گروپے و فٹبال ٹیمے جۆڑ کُرتگ. اے دابێن اداره کئواسی و دۆدمانی کارانی تۆکا دلگۆشیئے نکته بنت.

مان لیاریا، بلۆچانی واستا 3 وانگجاه هست. “یک وهدیا ادا 27 بوتگ‌اَنت،” منا گْوَشگ بوت. ادئے جهدکار لیاریئے کتابجاهانی پچ کنگا مهکم اَنت که آ چه جنگا چه بند بوتگ، هما جنگ که لیاری دمگی شپکّی جنگ (گینگ وار) بوتگ‌اَنت. اِشانی مهکمی په زانشتا باز جْوان اِنت. بلۆچستان و آیندگئے جاهان، همۆدا که بلۆچ نشتگ‌اَنت، چه کساس 50 کتاب بلۆچیئے تها همک سالا چاپ بیت.

مسترێن جێڑه اے کتابانی بهر کنگ اِنت چێا که بلۆچی گشۆنکێن مردم بهر و بانگ اِنت، هالانکه وتی جندئے دمگ (صۆبه)ئے تها هم. 2 مزنێن شاهدربرجاهان،  بلۆچستان و تربت، اێوکا بلۆچی زبان و لبزانکئے ڈیپارٹمنت هست‌اِنت. مزنێن کچّێا اداره ریسرچ و کئواسی کارانی تها هئوار اِنت، که اِشانی تۆکا باکی بلۆچ اکیڈمی (کوئٹه) مسترێن اِنت. دو رۆچی بلۆچی لٹریچر فیسٹیول که لیاریا ستمبرا برجم دارگ بوتگ چاگردی نپئے گواهی دنت په کئواسی سۆچئے پێداک کنگا. پروگرامئے اڈ دئیونکان کساس 168 بلۆچی زبانئے نبشته‌کار هئوار کُرتگ‌اَنت.

اے دابێن سێرێن پٹّ و پۆلا گۆن، یکے چۆ کمترێن وانگی درسدا (41Pc)، و بلۆچستانئے تها بے وڑێن وانگجاهی هئواریا، درشان کُرت کنت؟ گواچن اِش اِنت که کسانێن کچێا مۆه و گێشێن گریبی دێمرئوییئے دێما اڈانڈ اِنت. سالی وانگی کچئے رپئورٹ (Annual Status Of Education Report)ئے ریکارڈ هم بلۆچستانئے وانگا را مزنێن کچے (Standard) پێش نداریت. درسان چه گێش، گوَنڈو وتی ماتی زبانا وانێنگ نبنت و آ پمێشکا وتی زبانئے وانگئے نێمگا دلگهشی نه‌اِنت.

لیاریا بچار. کساس 10 لک مردمان گۆن، ادا 120 سرکاری اسکۆل و 300 پراییویٹ اسکۆل اِنت. اِشانی باج بریا، 120 مدرسه اَنت که آیانی تۆکا نۆدربران مپتا ورگ دئیگ بیت. کئے باج بارت؟ همایانی وتی بودشت اِنت که اسکۆلا وتا سر کننت و همۆدا وتا دارنت و دلگۆش دئینت.

پروپئیسر واهد بلۆچ بزدار، هما که قاهِد آزم یونیورسٹی اسلام آبادا بلۆچی وانێنیت، یک وانندگێن مردے. واجهئے زانت و سرپدی اے جێڑهانی سرا باز اِنت. واجه بلۆچستانئے وانگی ارزشتئے سر ا نه وشّ اِنت. اے جاورهال “ادارهانی راجکاری و باپاری” کنگا کمک نکُرتگ‌اَنت. و پدا اۆدا “نێکراهیئے تاکتئے سانانی جۆڑشتا هم شرگداری هئیال تباه کُرتگ”.

اے چیزّ یکێا را بلۆچستانئے نگێگێن جاورهالانی سرا جێڑگ پرماییت که سرکار تاکتئے وسیلها ادا کاونٹر کنگ لۆٹیت. وانگی شری آرونک گۆن دورچاری و جۆش و سانمندێن گریبی هلاس کنگئے پروگراما شئوکتر کار کُرت نکننت چه وردی گورا کُرتگێن پئوجیان؟