نویسنده: حمیده شستان

چندی پیش یکی از بستگانم تعدادی عکس از موزه صنعتی و هنر بلوچ در زاهدان برایم فرستاده بود و از دیدن این عکس ها احساس خوبی به من دست داد. صنایع دستی از قبیل سوزن دوزی،سکه دوزی ،سفالگری و کار دستی با برگ والیاف نخل خرما از قبیل هنرهایی هستند که زنان این دیارنقش پررنگی درآفرینش ان ها دارند. زنان بلوچ با نمایش گذاشتن نقش و نگارهایی که از طبیعت زیبای آنجا برگرفته و در تاریخ و تمدن بلوچستان ریشه چند هزار ساله دارد توانایی های خود را به جامعه بلوچستان و در سطح ایران و بین المللی ارائه داده و می دهند.

در میان عکس ها یکی از آن ها توجه مرا بیشتر از بقیه جلب کرد و مرا به فکر و تامل فرو برد. در آن عکس زن بلوچی در کنج تاریک چادر عشایری در حال بافتن با برگ و الیاف نخل خرما بود و چادر هم با نقش و نگارهای بلوچی تزیین شده بود که آن هم به نظر می آمد که کار زن باشد و چند سبد ،سفره و گلدان حصیری محیط چادر را تزیین کرده بود و آنچه که قابل توجه بود نقش مرد خانه بود که با قد و قامتی استوار و پرافتخار در محیط روشن بیرون از چادر ایستاده و اینطور به نظر می امد که این مرد خانه بود که خالق این هنرهای زیبای هنری بوده و وظیفه اوست که بازدیدکنندگان موزه را برای دیدن این زیبایی های هنری دعوت کند.

دیدن این عکس مرا به خاطرات زمان کودکی و نوجوانی ام انداخت. در خانواده من هم‌ زنان و دختران اکثرا آگاهی وتجربه زیادی از هنر سوزن دوزی، آینه دوزی، قریشی ,گلدوزی, خیاطی, تکه دوزی داشته و دارند. این هنرهای فاخر و زیبا ریشه ای محکم در فرهنگ بلوچ دارد. مادران و اجداد بلوچ این هنرها را با همان ظرافت و زیبایی به نسل امروزی انتقال داده اند.

زنان بلوچ‌ با دوختن نقش و نگارهای زیبا و متنوع بر روی پارچه و روسری های رنگارنگ و پوشش آن در خانه و بیرون از خانه جلوه ای زیبا به زندگی عادی و روزمره خود می دهند. و هنر و توانایی های خود را به این صورت به نمایش می گذراند، در صورتی که پوشش مردان بلوچ‌ بسیار ساده و عاری از نقش و نگار است.

ه‍ر چند که زنان بلوچ نقش عمده ای دربه وجود آوردن کارهای سوزن دوزی و دیگرهنرهای رایج در بلوچستان دارند ولی بخشی ازنسل کهن و میانسال مردان بلوچ ه‍م در هنرهای صنایع دستی با برگ و الیاف نخل مهارت زیادی دارند و پا به پای زنان به انجام دادن این کارهای هنری مشغول هستند.

حال این سوال برای من پیش آمده که چرا در معرفی و به نمایش گذاشتن این هنرهای دستی زیبا، زنان در کنج تاریکی کشانده شده اند؟در صورتی که این زنان هستند که می بایستی معرفی کننده هنر خود باشند و نقش اصلی را برای به نمایش گذاشتن این هنرها و صنایع دستی داشته باشند و با توانمندسازی آن ها در زمینه اشتغال و کارآفرینی، گزینه بهتری برای معرفی و ترویج این هنر دیرینه بلوچستان خواهند بود.

این یک نمونه کوچکی ازبی ارزش جلوه دادن توانایی زنان بلوچ در جامعه سنتی بلوچستان است. اگر زنان و دختران بلوچ امکان دسترسی به امکانات آموزشی و کاری و حمایت مالی برای تداوم و ترویج هنر خود را داشته باشند و مستقلانه بتوانند هنر خود را ارائه بدهند امکان ندارد که زنان بلوچ قبول کنند در کنج تاریک خانه بمانند و توانمندی هایشان بی ارزش جلوه داده شود.

در جامعه سنتی و مذهبی بلوچستان تابوهای زیادی در مورد زنان وجود دارد که این تابوها لازم است شکسته شوند.لیست این کلیشه ها بسیار طولانی است و رو به رو شدن با این کلیشه ها به زمان زیادی نیاز دارد.

زنان مسلما برای دسترسی به حقوق برابر و حتی حقوق حداقل خود راهی طولانی پیش رو دارند وبرای تغییر دادن فرهنگ مردسالار که نه تنها شامل جامعه بلوچستان بلکه سراسر ایران است بایستی تلاش کرد تا همگی بتوانند از قوانین برابری جنسیتی برخوردار شوند وسیستم تبعیضی از بین برود.

هر چند که سواد و دانش زنان بلوچ افزایش یافته و تعداد بیشتری بیرون از خانه کار می کنند و همچنین دیدگاه جامعه بلوچ هم برای پیشرفت زنان بلوچ کمی بهتر شده است اما با این حال هنوز جامعه ی بلوچستان زن را مختص به خانه داری و نگهداری از کودکان می داند. زنان بلوچ همچنان برای زندگی مشترک حق انتخاب ندارند. زندگی مشترک بر اساس ازدواج های اجباری و کودک همسری مشکلات بسیاری را برای زنان و دختران به وجود می آورد.

ضربه های روحی ناشی از ازدواج های ناموفق می تواند منجربه اقدام خودکشی دختران و زنان بشود. افکار تعصبی وسنتی حاکم در جامعه بلوچ اتفاقات ناگواری برای دختران و زنان بلوچ رقم زده است. و این اتفاقات دردناک عبارتند از ترک تحصیل، ازدواج زود هنگام،قتل های ناموسی، و دیدگاه تحقیر آمیز جنسیتی که گریبانگیر جامعه بلوچستان شده است

در طول سال های اخیر ده ها دختر و زن جوان قربانی قتل های ناموسی یا خشونت خانگی شده اند. آیا وقت آن نیست که جامعه بلوچ با دیدگاهی باز و از زاویه های مختلف به این مسائل توجه کند و راه چاره ای برای حمایت و توانگری دختران و زنان این دیار که نیمی از جامعه را تشکیل می دهند در پیش بگیرد؟